Antoni Antczak
1890-1952
Antoni Antczak nie urodził się w Toruniu, lecz w Wielkopolsce, w 1890 roku. W wieku 34 lat wyjechał do Niemiec, gdzie pracował jako górnik, był też członkiem polskich organizacji robotniczych i religijnych. Dopiero po 6 latach powrócił do Polski i osiadł właśnie w Toruniu, w którym mieszkał przy ul. Mickiewicza 64, a następnie przy ul. Legionów.
Aktywnie zaangażował się w działania na rzecz środowiska robotniczego. Przyjął stanowiska dyrektora Drukarni Robotniczej, która wydawała “Głos Robotnika”. Wkrótce, został jej redaktorem naczelnym. Gazeta, choć skierowana do robotników, nie promowała komunizmu. Antczak zamieszczał w niej artykuły antysocjalistyczne i prokatolickie.
Działalność wydawniczą łączył z mandatem radnego miejskiego, który sprawował przez 18 lat (1921-1939). Cieszył się poważaniem i zaufaniem. Skalę jego zaangażowania społecznego oddaje to, że był członkiem: Pomorskiego Związku Śpiewaczego, Komitetu Tymczasowego Obrony Granic Pomorza, Związku Obrony Kresów Zachodnich, rady parafialnej przy budowanym wówczas na Mokrem kościele pod wezwaniem Chrystusa Króla, Dyrekcji Pomorskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej i Rady Zarządzającej Pomorskiego Stowarzyszenia Ubezpieczeń, a także przewodniczącym Kasy Chorych miasta Torunia oraz inicjatorem powstania Związku Młodzieży Pracującej “Jedność” na Pomorzu.
Oprócz działalności politycznej, związanej z partią robotniczą, a także aktywności w samorządzie miejskim, był również członkiem Sejmiku Województwa oraz posłem na Sejm Rzeczypospolitej. Wykazywał się troska o robotników, oraz sprawne funkcjonowanie administracji państwowej.
Po wybuchu wojny nie zrezygnował z aktywności społecznej, która w tym trudnym czasie przybrała formę działań niepodległościowych. Został członkiem organizacji „Grunwald”, która pełniła rolę Okręgowej Delegatury rządu Rzeczypospolitej na Pomorze, a więc struktury polskiego państwa podziemnego. Antoni Antczak kierował pracą propagandową oraz cywilną działalnością organizacji. Przede wszystkim jednak zadaniem jego było przygotowanie kadr przyszłej polskiej administracji na Pomorzu Nadwiślańskim, mającej objąć władzę na tym terenie po zwycięskim zakończeniu wojny. W 1941 roku objął funkcję konspiracyjnego wojewody Pomorskiego, którą pełnił aż do wybuchu Powstania Warszawskiego. „Występował wówczas pod nazwiskiem Adamski i pseudonimem Dyrektor. Dzięki dobrej znajomości języka niemieckiego i sprawnie działającej podziemnej organizacji zawodowej kolejarzy, mimo ściśle strzeżonej granicy między Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem, Antczak kilkakrotnie jeździł między Pomorzem a Warszawą, będąc dla Delegatury Rządu niezwykle cennym łącznikiem i informatorem o wydarzeniach dziejących się na Pomorzu. Informacje te uzyskiwał za pośrednictwem utworzonej z jego inicjatywy ekspozytury Okręgowej Delegatury Rządu na Pomorzu, która posiadała rozbudowany konspiracyjny aparat administracyjny, obejmujący swym zasięgiem obszar całego Pomorza” (cyt. za K. Przybyszewskim). Pod koniec wojny przebywał na robotach przymusowych w Niemczech.
Po zakończeniu wojny Antoni Antczak działał w Stronnictwie Pracy. W 1945 r. został wybrany wiceprezesem Stronnictwa i z jego nominacji w grudniu wszedł w skład Krajowej Rady Narodowej, w której zasiadał do września 1946 r. W swojej działalności politycznej, jako działacz ruchu robotniczego, odcinał się od ideologii komunistycznej i działań Polskiej Patii Robotniczej. Za tę antykomunistyczną postawę został w 1948 roku aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na polecenie płk Luny Bristigerowej i osadzony w więzieniu. Śledztwo trwało niemal 3 lata, a zakończyło się pokazowym procesem, w efekcie którego Antczak został za „działalność antyrządową i antykomunistyczną” skazany na 15 lat więzienia. Zmarł rok później, 31 sierpnia 1952 r. w więzieniu we Wronkach. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Dopiero w 1958 roku Sąd Najwyższy uniewinnił Antoniego Antczaka. Już w wolnej Polsce został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W Toruniu Antoni Antczak mieszkał wraz z rodziną przy ul. Adama Mickiewicza 64, następnie Legionów 29. Dwaj synowie Antczaka: Antoni i Feliks, zginęli podczas wojny z rąk okupantów. Jego córka Stefania przeżyła wojnę, wzięła udział w odsłonięciu umieszczonej w Bydgoszczy tablicy upamiętniającej m.in. postać jej ojca,. Zmarła w 1991 roku. Ulica Antoniego Antczaka biegnie w Toruniu przez Jakubskie Przedmieście, od Cmentarza parafialnego pw. św. Jakuba aż do ulicy Targowej.
Antoni Antczak był społecznikiem, zaangażowanym w działania na rzecz środowiska robotniczego jako redaktor, urzędnik i polityk. Nie dał się zwieść ideologii komunistycznej, za co zapłacił najwyższą cenę.
Źródła:
K. Przybyszewski, Ludzie Torunia Odrodzonej Rzeczypospolitej (1920-1939), wyd. UMK, Toruń 2001
Strona e-vietor poświęcona historii Torunia
Strona Muzeum Powstania Warszawskiego
Zdjęcia:
Antoni Antczak podczas procesu w 1951 roku
Kamienica przy ul. Mickiewicza 64, w której mieszkał Antoni Antczak z Rodziną
Przykładowy numer "Głosu Robotnika" (z 2 marca 1926 r.), którego był wydawcą i redaktorem naczelnym (numery gazety można przeglądać tutaj za pomocą przeglądarki DJView, która można pobrać tutaj).
