Józef Chrzanowski
Aktywność społeczna ma różne oblicza: kulturalne, oświatowe, religijne, pomocowe, samorządowe czy organizacyjne. Nie mniej ważnym polem pracy społecznej jest gospodarka. Wiele mówi się dzisiaj o społecznej odpowiedzialności biznesu, jest to prąd coraz bardziej popularny w polskich firmach. Tymczasem w historii Torunia znaleźć można biznesmenów, którzy umieli przełożyć dobro ludzi, z którymi współpracują, nad czysty zysk, a prowadząc swoje przedsiębiorstwa troszczyli się o ich społeczny wymiar ich prosperowania. Jednym z takich torunian był inżynier Józef Chrzanowski.
Urodził się 31 sierpnia 1879 r. w okolicy Zgierza, w rodzinie ziemiańskiej. Studiując w Niemczech uzyskał tytuł inżyniera hutnika. Po powrocie do kraju w 1905 r. ożenił się z Gertrudą Rupp i zamieszkał w Sosnowcu, gdzie prowadził odlewnię żelaza i żeliwa. Kiedy w lutym 1920 r. Pomorze zostało przyłączone do Polski, inż. Chrzanowski zamieszkał w Toruniu. Prowadził w nim tartak, natomiast w Grębocinie otworzył cegielnię. Na przykładzie ówczesnego Grębocina widać, jak duże znaczenie społeczne ma dobrze i odpowiedzialnie prowadzony biznes. Tak o działalności Józefa Chrzanowskiego pisze Kazimierz Przybyszewski: „Zarówno cegielnia w Grębocinie jak i tartak w Toruniu dobrze prosperowały, co pozwalało inż. Chrzanowskiemu i jego żonie na prowadzenie aktywnej pracy społecznej i charytatywnej; w pierwszych latach ich działalności, zwłaszcza w Grębocinie. Z małej zaniedbanej wioski, o dużym bezrobociu, rozpowszechnionym pijaństwie i przestępczości, stworzył inż. Chrzanowski kwitnący ośrodek przemysłu ceglarskiego, dając setkom bezrobotnych nie tylko stałe zatrudnienie, ale i opiekę kulturalną, społeczną oraz religijną, a przede wszystkim możliwość wybudowania domków pracownikom cegielni, udostępniając im po niskich cenach lub bezpłatnie materiał budowlany i działki pod zabudowę, roztaczając także troskliwą opiekę nad ubogimi.” W Grębocinie Jóżef Chrzanowski wybudował także przedszkole pod wezwaniem św. Antoniego, prowadzone przez siostry zakonne, służące również pierwszą pomocą medyczną. Zaraz po wojnie otworzył tam również Ośrodek Zdrowia.
Obok aktywności biznesowej inż. Chrzanowski działał na polu religijnym. Własnym sumptem pobudował kościół w Grębocinie i utrzymywał w nim oddzielnego duszpasterza. Oprócz kościoła wybudowano także Dom Katolicki, w którym odbywały się imprezy kulturalne i patriotyczne; chętnie uczestniczyli w nich dorośli i młodzież, skupiona odtąd w stowarzyszeniach katolicko-społecznych. Doceniając w pełni ogrom prac i zasług dla kościoła i społeczeństwa małżeństwa Chrzanowskich, władze kościelne przyznały w 1932 r. inż. Józefowi Chrzanowskiemu godność tajnego szambelana Ojca św. Piusa XI, a Gertrudzie Chrzanowskiej, jako pierwszej kobiecie na Pomorzu order “Pro Ecclesia et Pontifice”. Inż. Chrzanowski odznaczony został ponadto za pracę społeczną przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego w 1938 r. Złotym Krzyżem Zasługi.
Inż. Józef Chrzanowski był także:
- prezesem Związku Przemysłowców Pomorza w Toruniu
- członkiem założycielem i skarbnikiem w Zarządzie Pomorskiej Ligi Obrony Powietrznej Państwa,
- członkiem Polskiego Związku Zachodniego i Bractwa Strzeleckiego w Toruniu,
- członkiem Rady Kolejowej Dyrekcji Gdańskiej
- członkiem powołanego w 1925 r. toruńskiego Komitetu “Tygodnia Lotniczego”, popierającego rozwój lotnictwa polskiego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, inż. Chrzanowski powadził pod Grodziskiem Mazowieckim gospodarstwo ogrodnicze – zwane “Józefinką”. Jego dom, zwłaszcza od czasu Powstania Warszawskiego, był miejscem schronienia wielu osób.
Inż. Józef Chrzanowski zmarł 30 lipca 1945 r. w Poznaniu i pochowany został na cmentarzu w Grębocinie. Pogrzeb jego był wielką manifestacją czci, uznania i szacunku, jakim darzyła go miejscowa ludność.
Źródło: Kazimierz Przybyszewski, Ludzie Torunia Odrodzonej Rzeczypospolitej (1920-1939), wyd. UMK, Toruń 2001.